Jak działa intercyza i kiedy warto ją rozważyć

W polskim porządku prawnym zawarcie małżeństwa wiąże się z automatycznym powstaniem wspólności majątkowej, obejmującej wszystkie dobra nabyte przez małżonków w trakcie trwania związku. Choć takie rozwiązanie może wydawać się naturalne i sprawiedliwe, rzeczywistość często bywa bardziej złożona – zwłaszcza gdy jedno z małżonków prowadzi działalność gospodarczą, inwestuje lub ponosi zwiększone ryzyko finansowe. W takich przypadkach pojawia się potrzeba elastycznego ukształtowania relacji majątkowych, a rozwiązaniem może być intercyza – umowa, która pozwala zabezpieczyć interesy obu stron, zachowując przy tym zgodność z obowiązującym prawem.

Czym jest intercyza i jakie są jej formy

Intercyza, czyli majątkowa umowa małżeńska, to akt prawny zawierany przez małżonków (lub przyszłych małżonków) w formie aktu notarialnego, który pozwala na dostosowanie ustroju majątkowego do indywidualnych potrzeb danej pary. W odróżnieniu od ustawowej wspólności majątkowej – która powstaje automatycznie z chwilą zawarcia związku – intercyza daje stronom możliwość decydowania o tym, czy chcą współdzielić cały majątek, jego część, czy też pozostawić majątki całkowicie rozdzielone.

Polskie prawo przewiduje kilka wariantów intercyzy:

• Umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową – najczęściej wybierana forma, wyłączająca wspólność i nadająca każdemu z małżonków pełną niezależność majątkową.

• Umowa o rozdzielności z wyrównaniem dorobków – łączy niezależność majątkową z mechanizmem wyrównania różnic majątkowych w przypadku zakończenia małżeństwa.

• Umowa rozszerzająca wspólność majątkową – pozwala włączyć do majątku wspólnego dobra, które normalnie pozostałyby majątkiem osobistym, np. darowizny, spadki czy przedślubne nieruchomości.

• Umowa ograniczająca wspólność majątkową – umożliwia wyłączenie wybranych składników majątku ze wspólności, np. wynagrodzenia za pracę lub dochodów z najmu.

Każdy z tych wariantów może być zawarty zarówno przed ślubem, jak i w jego trakcie. Niezbędna jest jednak jednomyślność stron oraz forma aktu notarialnego – tylko wówczas intercyza wywołuje skutki prawne.

Jak intercyza wpływa na wspólność i rozdzielność majątkową

Podstawowym skutkiem podpisania intercyzy, zwłaszcza tej wprowadzającej rozdzielność majątkową, jest likwidacja ustawowej wspólności majątkowej. Oznacza to, że od momentu zawarcia umowy każde z małżonków nabywa majątek wyłącznie na własność i samodzielnie nim zarządza. Wspólność przestaje obowiązywać na przyszłość – nie ma zastosowania do majątku zgromadzonego wcześniej, który nadal traktowany jest jako wspólny (chyba że strony postanowią inaczej w odrębnej umowie podziałowej).

Skutki praktyczne są znaczące:

• każde z małżonków może zaciągać zobowiązania bez konieczności uzyskiwania zgody drugiej strony,

• dochody z pracy, działalności gospodarczej czy inwestycji trafiają wyłącznie do majątku osobistego,

• decyzje majątkowe podejmowane są samodzielnie – bez ryzyka odpowiedzialności współmałżonka,

• powstaje większa przejrzystość w zakresie źródeł finansowania poszczególnych aktywów.

Warto podkreślić, że rozdzielność majątkowa nie oznacza braku współpracy czy wspólnego planowania budżetu. Jest to jedynie narzędzie prawne, które pozwala chronić interesy obu stron w sposób bardziej świadomy i elastyczny, zwłaszcza gdy małżonkowie różnią się pod względem majątkowym, prowadzą własne firmy lub mają inne zobowiązania finansowe.

Intercyza a odpowiedzialność za długi małżonka

Wielu małżonków decyduje się na podpisanie intercyzy przede wszystkim w celu ochrony przed potencjalnymi skutkami finansowych decyzji drugiej strony. W praktyce intercyza – a zwłaszcza ta ustanawiająca rozdzielność majątkową – może pełnić funkcję tarczy ochronnej przed wierzycielami współmałżonka. Ma to szczególne znaczenie, gdy jedna ze stron prowadzi działalność gospodarczą, inwestuje w nieruchomości lub obraca dużym kapitałem.

Warto jednak znać dokładne granice tej ochrony. Oto najważniejsze zasady:

• Intercyza nie działa wstecz. Zobowiązania zaciągnięte przed jej podpisaniem mogą być egzekwowane z całego majątku wspólnego, niezależnie od tego, kto je zaciągnął.

• Po podpisaniu intercyzy każdy z małżonków odpowiada wyłącznie za swoje własne zobowiązania, z wyjątkiem długów dotyczących tzw. zwykłych potrzeb rodziny, jak czynsz czy rachunki za media – tu odpowiedzialność może być solidarna.

• Ochrona przed odpowiedzialnością wobec osób trzecich (np. wierzycieli) wymaga, by te osoby miały wiedzę o istnieniu intercyzy. Bez tej wiedzy, wierzyciel może skutecznie dochodzić roszczeń również z majątku drugiego małżonka.

• Wierzytelności wynikające z czynności prawnych dokonanych przed zawarciem intercyzy, ale niespłacone po jej podpisaniu, nadal mogą być dochodzone z całego wspólnego majątku, jeśli wcześniej taki majątek istniał.

Zatem choć intercyza rzeczywiście może skutecznie ograniczyć ryzyko odpowiedzialności za cudze długi, jej skuteczność zależy w dużej mierze od momentu podpisania oraz od transparentności wobec wierzycieli. Warto rozważyć wpisanie informacji o zawartej intercyzie do rejestrów publicznych, np. do księgi wieczystej nieruchomości czy do CEIDG, aby zapewnić jej pełną skuteczność wobec osób trzecich.

Intercyza a dziedziczenie i ochrona majątku rodzinnego

Wbrew obiegowym opiniom, intercyza nie zmienia zasad dziedziczenia ustawowego. Oznacza to, że nawet jeśli małżonkowie podpisali umowę o rozdzielności majątkowej, to w razie śmierci jednego z nich drugi nadal dziedziczy zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego – obok dzieci, w częściach równych. Jednak intercyza może pośrednio wpływać na kształt masy spadkowej oraz na sposób jej podziału.

Najważniejsze aspekty wpływu intercyzy na dziedziczenie to:

• Dziedziczeniu podlega wyłącznie majątek osobisty zmarłego, a nie majątek wspólny (jeśli taki jeszcze istniał).

• W przypadku rozdzielności majątkowej, dziedziczeniu może podlegać całość majątku jednego z małżonków, co może prowadzić do większego udziału spadkowego dzieci.

• Intercyza nie może pozbawić współmałżonka prawa do zachowku, jeśli ten nie został ujęty w testamencie – nawet przy pełnej rozdzielności majątkowej.

• Chcąc całkowicie wyłączyć małżonka z dziedziczenia, konieczne jest zawarcie odrębnej umowy zrzeczenia się dziedziczenia, również w formie aktu notarialnego.

Dla ochrony majątku rodzinnego – zwłaszcza w przypadku małżeństw powtórnych lub posiadania dzieci z poprzednich związków – intercyza może stanowić ważne narzędzie planowania sukcesyjnego. W połączeniu z testamentem lub umową o zrzeczeniu się dziedziczenia pozwala precyzyjnie określić, kto i w jakim zakresie będzie miał prawo do określonych składników majątkowych po śmierci jednego z małżonków.

Intercyza to nie tylko rozwiązanie na czas trwania małżeństwa, ale również istotny instrument zabezpieczenia majątku po jego zakończeniu, zarówno w wyniku rozwodu, jak i śmierci jednego z małżonków. Decydując się na ten krok, warto skorzystać z profesjonalnej porady prawnej, by treść umowy była dostosowana do faktycznych potrzeb i celów obu stron.

Uwaga: Informacje na stronie mają charakter wyłącznie informacyjny i nie zastąpią porady finansowej i prawnej.